Future-Proof Education

“Daar sta je dan: voor een klas vol studenten. De een heeft zich niet of nauwelijks voorbereid, de ander heeft ondanks alle moeite de stof nog niet helemaal begrepen. Dat kan frustrerend zijn, want je hebt het gevoel dat je steeds opnieuw moet beginnen. Terwijl ik juist graag de diepte in wil,” zegt docent en onderzoeker Marloes Broeren.

In plaats van zich uit het veld te laten slaan, vroeg ze zich af: Waar komt dit gedrag vandaan? Kunnen we het beïnvloeden? En hoe dan? Die vragen leidden tot haar promotieonderzoek binnen het eigen onderwijs. Samen met lector en promotor prof.dr. Peter Verkoeijen en associate lector dr. Anita Heijltjes van het lectoraat Brein en Leren onderzocht ze hoe studenten in het hoger onderwijs beter ondersteund kunnen worden in zelfregulerend leren, oftewel: hoe ze informatie verwerken en welke strategieën helpen om de stof beter te onthouden. Daarnaast werd ze ondersteund door 2 hoogleraren van de Erasmus School of Social Behavioural Sciences van de Erasmus Universiteit Rotterdam, prof.dr. Lidia Arends en prof.dr. Guus Smeets.

Een gouden combinatie

“Onderzoek doen naar je eigen onderwijs en hoe je jouw onderwijs kunt verbeteren met inzichten uit onderzoek, dat vind ik heel erg boeiend. Vooral de combinatie dat jezelf docent bent en voor de klas staat en tegelijkertijd als onderzoeker literatuuronderzoek doet en daarnaast ook je eigen onderwijs kan onderzoeken, dat is echt een gouden combinatie.”

Van laboratorium naar de praktijk

“We weten uit onderzoek welke leerstrategieën goed werken, maar veel studies zijn gedaan in een laboratoriumomgeving, die ver afstaat van de onderwijsrealiteit. Hoe vertaal je die inzichten naar een klaslokaal, waar studenten soms niet komen, te laat zijn of met hun hoofd ergens anders zitten? Dat was nog nauwelijks onderzocht,” vertelt Marloes. “Daarom wilden wij juist in een zo authentiek mogelijke onderwijsomgeving aan de slag.”

Ze richtte zich op retrieval practice, een effectieve methode waarbij studenten zichzelf actief testen op de leerstof. In haar eerste studie repliceerde ze een Amerikaans lab-experiment bij Avans. Studenten werkten met digitale flashcards en kregen instructies over retrieval practice. De resultaten? Studenten die instructies kregen, gebruikten de methode vaker en onthielden de stof beter.

Toch paste geen enkele student de strategie volledig toe. "Volgens de wetenschap moet je een begrip minstens 3 keer ophalen uit je geheugen voordat het blijft hangen. In de praktijk oefenen studenten vaak maar 1 keer," legt Marloes uit.

Daarnaast onderzocht ze waarom studenten bepaalde leerstrategieën wel of niet gebruiken. "Studenten gebruiken regelmatig effectieve leerstrategieën, maar zijn zich daar niet altijd van bewust. Ze combineren bijvoorbeeld samenvatten met actief ophalen van kennis, zonder te weten dat dit retrieval practice is. Actieve strategieën vragen meer moeite dan passieve, zoals herlezen. Daardoor stellen studenten het toepassen vaak uit tot het toetsmoment dichterbij komt. Of ze een strategie gebruiken, hangt sterk af van motivatie: zien ze effect én voelen ze zich capabel, dan passen ze het vaker toe. De uitdaging is dus niet alleen uitleggen wat werkt, maar studenten ook helpen om het vol te houden en in te passen in hun leergewoonten."

De rol van de docent

Uit het onderzoek blijkt dat docenten een cruciale rol spelen in het stimuleren van effectieve leerstrategieën. "Docenten kunnen studenten helpen door kleine aanpassingen in hun onderwijs door te voeren," zegt Marloes. Studenten leren beter als ze actief met de leerstof aan de slag gaan, bijvoorbeeld door vragen te bedenken of uitleg te geven aan zichzelf of een medestudent.

Ook kunnen docenten leerstrategieën expliciet benoemen en studenten daarin begeleiden. "Vertellen dat retrieval practice werkt, betekent niet dat studenten het automatisch gebruiken. Maar als je tijdens de les bewust tijd inruimt voor een oefenvraag of quiz, wordt het onderdeel van hun studiegewoonten."

Het lectoraat Brein en Leren ondersteunt docenten bij het toepassen van deze inzichten. "Het gaat niet om een compleet nieuwe aanpak, maar om kleine aanpassingen die het leren effectiever maken. Denk aan het spreiden van leerstof, het aanbieden van oefenvragen of het bespreekbaar maken van motivatie." Het lectoraat ontwikkelt ook professionaliseringstrajecten waarin docenten leren hoe ze deze strategieën in hun onderwijs integreren. "Dit helpt niet alleen studenten, maar versterkt ook de rol van docenten als begeleiders van het leerproces."

Onderzoek en onderwijs versterken elkaar

Marloes benadrukt dat onderzoek en onderwijs elkaar versterken. "Door onderzoek direct in de praktijk uit te voeren, weten we wat echt werkt in een klaslokaal." Haar experimenten vonden plaats binnen opleidingen Communicatie, International Business en Integrale Veiligheid. Studenten kregen in kleine groepen een begeleidingsgesprek over hun leerdoelen, leerstrategieën en studiegewoontes. Daarna pasten ze deze kennis 6 weken lang toe in strategie-activiteiten, zoals retrieval practice en uitleggen-aan-jezelf, gekoppeld aan hun modules. Zo oefenden communicatiestudenten retrieval practice binnen de module Marketingcommunicatie.

“Voor een kennisinstelling die Avans wil zijn is praktijkgericht onderzoek naar het eigen onderwijs essentieel” zegt Peter Verkoeijen. "Je mag verwachten dat een kennisinstelling haar eigen onderwijs ontwerpt en verzorgt op basis van relevante wetenschappelijke inzichten. Daarnaast moet ze systematisch toetsen wat werkt, voor wie en waarom. Het onderzoek dat Marloes heeft uitgevoerd en nog steeds doet, speelt daarbij een belangrijke rol.”

Toekomstige impact

De onderzoeksresultaten dragen bij aan beter onderwijs bij Avans. "Studenten bouwen een sterkere kennisbasis op en zijn beter voorbereid op hun studie en op hun toekomstige loopbaan." Marloes hoopt dat haar onderzoek leidt tot verdere professionalisering van docenten en bredere toepassing van effectieve leerstrategieën.

Wil je meer weten over effectieve leerstrategieën en hoe je deze kunt toepassen in jouw lessen? Neem dan contact op met het lectoraat Brein en Leren. Samen maken we onderwijs effectiever.

Over Marloes Broeren

Marloes Broeren is senior onderzoeker bij Avans Hogeschool en maakt deel uit van het lectoraat Brein en Leren van kenniscentrum Future-Proof Education. Ze is onlangs gepromoveerd op het thema zelfregulerend leren en hoe studenten ondersteund kunnen worden in hun gebruik van effectieve leerstrategieën zoals retrieval practice.

Peter Verkoeijen is enthousiast over haar promotie “Wat haar promotie bijzonder maakt, is dat wetenschap en praktijk in haar onderzoek zo sterk samen komen. Dit is de wat mij betreft de kern van evidence-informed werken in het (hoger) onderwijs. Marloes baseerde haar interventies op wetenschappelijke inzichten en testte de effectiviteit ervan in de praktijk van het hbo. Dit deed ze samen met docenten en met succes, mede dankzij haar eigen ruime ervaring als docent. En naar aanleiding van een vraagstuk dat voortkomt uit de praktijk.”

Op dit moment leidt Marloes een onderzoeksproject naar de rol van motivatie in het studiegedrag van studenten en hoe docenten studenten kunnen ondersteunen om zichzelf te motiveren. En een onderzoeksproject naar succesvolle praktijkimplementaties van formatief handelen in de onderwijspraktijk van Avans.