“Samen luisteren, samen praten, samen groeien.” Op 18 maart vond een bijzondere iftar plaats bij Avans Hogeschool in Breda. Op deze avond stond een belangrijk maatschappelijk thema centraal: cultuurspecifieke ouderenzorg en mantelzorg binnen diverse gemeenschappen. De bijeenkomst, die ruimte bood voor inspirerende inzichten over de balans tussen de wij- en ik-cultuur in de zorg, werd voor het tweede jaar op rij georganiseerd door Avans in samenwerking met Alzheimer Nederland, Breda Mantelzorg, Dementienetwerk Breda e.o. en Egala Zorg.
Foto's: Paul Ranft Fotografie
De lente is overduidelijk in aantocht op deze stralende dinsdag. Volop zonuren dus, maar om 18.57 uur – direct na zonsondergang – is het tijd voor de oproep tot het gebed. Na dit indrukwekkende moment wordt het vasten verbroken en de iftar-maaltijd geopend. Dat is het avondmaal dat tijdens de ramadan wordt gehouden.
Een paar uur eerder heeft Marjan Hammersma de avond afgetrapt. De bestuursvoorzitter van Avans juicht het gezamenlijke initiatief zeer toe. “Bij Avans vinden we het belangrijk dat we respectvol met elkaar omgaan, vanuit welke religie en levensovertuiging dan ook. Juist in de minimaatschappij van onze hogeschool en de partijen waarmee we samenwerken moeten we elkaar blijven vinden en begrijpen. Zeker nu mensen zich in deze tijd eerder van elkaar lijken te verwijderen dan dat ze werken aan het overbruggen van tegenstellingen. We mogen het oneens zijn met elkaar en vanuit verschillende perspectieven naar de wereld kijken, maar laten we altijd naar elkaar blijven luisteren. Oók in het belang van cultuurspecifieke ouderenzorg.”
Dat thema staat vanavond centraal. Stemmen we de zorg in Nederland af op de culturele achtergrond en waarden van oudere cliënten en patiënten? Er is nog een wereld te winnen, zo wordt al snel pijnlijk duidelijk. Bijvoorbeeld tijdens de bijdrage van Nadia El Idrissi, adviseur/onderzoeker inclusieve zorg en laaggeletterdheid, die spreekt over de specifieke behoeften van ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond en de uitdagingen voor hun (mantel)zorgers.
Huilend achtergelaten
Als Nadia het publiek – dat zeer divers is, met onder meer onderwijs- en zorgprofessionals, beleidsmakers en mantelzorgers – vraagt naar hun ervaringen in de praktijk, vertelt iemand geëmotioneerd dat haar moeder onlangs is opgenomen in een zorginstelling. “De enige plek waar ze terecht kon. Maar ze is de enige die Marokkaans is en een hoofddoek draagt. De eerste 3 dagen waren er geen halal-maaltijden. Vooropgesteld: het personeel is heel lief en ik ben dankbaar dat mijn moeder hier terecht kan. Maar ze voelt zich eenzaam en sluit zich af. Ik heb haar net weer huilend achter moeten laten. Ik voel me enorm schuldig, zeker omdat de generatie van onze ouders zo veel voor ons heeft opgeofferd.”
Dat dit verhaal niet op zichzelf staat, weet Nadia maar al te goed. Ze heeft ruim 20 jaar ervaring in het sociaal domein en de zorgsector. “De zorg sluit nog vaak onvoldoende aan bij culturele achtergronden. Het gebrek aan een cultuurspecifiek zorgaanbod dwingt familie vaak om de zorg zelf op zich te nemen. Mantelzorgers met een migratieachtergrond voelen zich daardoor vaak overbelast. Het is tijd dat zorgorganisaties cultuurspecifieke, inclusieve zorg in hun beleid verankeren.” Nadia pleit onder andere voor diverse zorgteams, omdat multiculturele teams beter kunnen inspelen op de verschillende behoeften. Ook benadrukt ze de meerwaarde van sleutelpersonen uit de gemeenschap, die een brug kunnen slaan tussen zorgverleners en -ontvangers.
Cultuurspecifieke zorg: minder verzuim
Mustafa Bulut is geestelijk verzorger in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. Hij begeleidt zorgverleners in de omgang met verschillende opvattingen over ziekte en dood en schreef landelijke richtlijnen over interculturele palliatieve zorg. Ook Mustafa ziet de cultuurverschillen dagelijks van dichtbij. “De Nederlandse cultuur is echt een ik-cultuur, waarin het draait om autonomie. Onze manier van communiceren is heel direct: we hebben een doel en gaan eropaf. Terwijl bijvoorbeeld moslims meestal komen uit een wij-cultuur. Communiceer je in een wij-cultuur, dan is het belangrijk om eerst een relatie op te bouwen. Dat vraagt iets van zorgprofessionals in de manier van communiceren.”
Avansopleidingen zoals Social Work en de Pabo besteden in hun opleiding steeds meer aandacht aan cultuurspecifieke en cultuursensitieve zorg. Daar gedijen niet alleen zorgontvangers bij, legt Mustafa uit. “Onderzoek wijst uit: als een hogeschool als Avans in staat is om studenten op te leiden tot zorgprofessionals die cultuurspecifiek werken, hebben deze professionals meer werkplezier, zijn ze vitaler en vallen ze minder snel uit. Dat leidt dus ook tot minder verzuim.”
Hij laat een video zien van Amnesty International en doet een oproep: “Kijk in de ogen van je patiënt. Wat lees je daaruit af? De ogen zijn de spiegel van de ziel.” De oproep geldt niet alleen voor zorgprofessionals, benadrukt Mustafa. “Het gaat om ontmoeting met anderen. Iets meer wij-cultuur in Nederland zou fijn zijn.”
Tekst gaat verder onder de video
Inclusief en verbonden
Na de bijdragen van Nadia en Mustafa en de oproep tot het gebed is het echt tijd om het vasten te breken. Ook Rabin Baldewsingh schuift aan bij de iftar. De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme wilde vanavond graag aanwezig zijn: “Ik vind het fantastisch dat een hogeschool als Avans zich zo sterk maakt voor diversiteit en inclusie, en niet de retoriek gebruikt zoals we her en der in Europa en Amerika horen. Daarmee zegt Avans: ‘Iedereen hoort hier thuis.’ Het is mij veel waard dat we een land met elkaar opbouwen dat niet alleen inclusief is, maar ook verbonden. Dat is precies waar deze avond aan bijdraagt. Avans doet dit op een fantastische manier, ik voel me hier ontzettend welkom.”
Anouk Vrins van Breda Mantelzorg legt uit waarom ook haar organisatie betrokken was bij de organisatie van deze iftar: “Het gaat vanavond om verbinding, ook tussen de professionals van de verschillende aanwezige zorgorganisaties. Daarnaast is het belangrijk om meer bekendheid te geven aan de verschillen tussen wij- en ik-culturen.”
Nieuwsgierig en open om te leren
De avond maakt veel indruk op aanwezigen, ziet ook Avansstudent Alladin Omar van de opleiding Human Resource Management. Hij is nauw betrokken bij de organisatie. “Als voormalig mantelzorger voor mijn vader en nog steeds voor mijn moeder weet ik hoe ingrijpend en intensief mantelzorg kan zijn. Zorg draait niet alleen om de patiënt, maar ook om de mensen eromheen. Daarom is het zo belangrijk dat zorgverleners oog hebben voor iemands achtergrond en cultuur.”
“In de zorg wordt vaak uitgegaan van een standaardaanpak, terwijl niet iedereen zorg op dezelfde manier ervaart. In wij-culturen, zoals mijn cultuur, speelt familie een veel grotere rol in de zorg. Als we dat niet meenemen in ons zorgbeleid, laten we een grote groep mensen in de kou staan.”
De iftars bij Avans gaan verder dan het gezamenlijk verbreken van het vasten; ze laten zien hoe we als hogeschool maatschappelijke impact kunnen maken door ontmoetingen te faciliteren en het gesprek aan te gaan over relevante thema’s, zoals inclusieve en cultuursensitieve zorg. Of zoals Alladin het verwoordt: “Deze avond brengt verschillende werelden bij elkaar. Het is bijzonder dat er ook mensen bij zijn die niet vasten. Nieuwsgierig en open om te leren. Samen luisteren, samen praten, samen groeien. Alleen door elkaars perspectieven te begrijpen, kunnen we zorg echt toegankelijk en passend maken voor iedereen.”
Meer iftars
Avans en de andere organiserende partijen hebben we wens uitgesproken om volgend jaar opnieuw een soortgelijke bijeenkomst te organiseren. Eerder deze maand organiseerde Avans al iftars over diversiteit & inclusie en verbondenheid binnen de samenleving.
In maart en april richten we ons op Gezondheid, zorg en welzijn, een belangrijk thema van Avans. We doen praktijkgericht onderzoek waarin het perspectief van verschillende soorten mensen, verschillende soorten onderzoek en de invloed van de leefomgeving aan bod komt. Dat onderzoek verbinden dat met onderwijs en werkveld. Door onze kennis te delen, stellen we professionals in staat om het verschil te maken.